آفت ISI نویسی در دانشگاه ها و درخواستی از وزیر علوم - عینک ریبن

به گزارش عینک ریبن، در حالی تعداد مقالات ISI برای ارتقای اساتید دانشگاه ها از سوی وزارت علوم در نظر گرفته شده است که به اعتقاد محققان این امر موجب شده تا ISI نویسی در دانشگاه قالب مسابقه گونه پیدا کند و در این میان آن چیزی که با گذشت زمان ضعیف و ضعیف تر می گردد، نقش محافل علمی و تحقیقاتی در انجام رسالت های فناورانه، اجرایی، ستادی و قانون گذاری است.

به گزارش ایسنا، تاکید و تمرکز بر انتشار مقالات ISI در چارک کیفی Q1 برای ارتقای اساتید و بدون توجه به انجام پروژه هایی با رویکرد برطرف چالش های بخش های صنعتی، مالی و سایر حوزه ها از جمله چالش هایی است که اساتید دانشگاه ها همیشه در مورد آن هشدارهایی را داده اند.

به گفته دکتر بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی این امر علاوه بر آنکه پای موسسات غیرمجاز ISI نویس را به حوزه تحقیقات باز می نماید، نقش دانشجویان به ویژه دانش آموختگان دوره های تحصیلات تکمیلی کم رنگ می گردد. دکتر علی بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در یادداشتی دیدگاه های خود را در مورد تمرکز بر ISI نویسی را این چنین بیان می نماید:

• نظام ISI نویسی، روش ارتقای اساتید

نظامی در دانشگاه ها و به تبع آنها در مراکز تحقیقاتی که طبق ضوابط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت دارند، حاکم است که بر اساس آن انتشار مقالات امتیاز اصلی برای ارتقای علمی اساتید و انتشار آن یک امتیاز وتویی به شمار می رود. این نظام به این معنی است که سایر فعالیت های ارتقایی به ویژه ارتقاء عمودی و تبدیل وضعیت فقط با داشتن مقالات پذیرفته و منتشر شده در محاسبه امتیاز اساتید قابل محاسبه است. علاوه بر این، امتیازات مقالات نیز بر اساس درجه و نظام رتبه بندی آنها محاسبه می گردد و طبعا هر چه رتبه و ضریب تاثیر (impact factor) مجله ای که مقاله در آن منتشر می گردد، بالاتر باشد، امتیاز تخصیص داده شده در نظام ارتقای وزارت علوم، بیشتر خواهد بود.

اما نظام مقاله نویسی در سازوکار ارزشیابی اساتید، در ادامه جهت مسابقه مانند خود، محدود به ISI و انتشار عادی مقالات نشده و وارد فاز گروه بندی مقالات ISI به چارک های کیفی Quartile (اختصار ا Q) شده است. Q1,Q2,Q3,Q4 چهار گروه رده بندی مقالات ISI هستند که مسلما گرایش به Q1 در نزد اساتید دانشگاه های کشور با انبوهی از رشته ها و دانشجویان به ویژه مقطع دکتری، بیشتر و بیشتر بوده و این آهنگ روندی شتابان دارد.

نگارنده اساتید معزز زیادی را می شناسد که تمرکز آنها صرفا روی انتشار مقالات نبوده و در پروژه های مطالعاتی که گرهی از صنایع مختلف اعم از ساختمان، زیرساخت ها، شریان های حیاتی، خودرو، ایمنی، مهندسی شیمی و مکانیک، برق و آب و نفت را می تواند بگشاید، کار می نمایند. اما وقتی صحبت روند حاکم و فضای عمومی غالب بر ساختارهای علمی است، موضوع چند رشته فنی و مهندسی و یا چند استاد فعال و علاقه مند نیست، بلکه موضوع جهت و راه اصلی موجود در فراروی اساتید و دانشجویان مقاطع دکتری و گاه کارشناسی ارشد در کلیات نظام آموزش عالی کشور است. تصویری که نگارنده از وضعیت موجود و غالب دانشگاه ها دارد، همین تمرکز بر ISI نویسی شتابان و مسابقه گونه است.

چند تا مقاله ISI دارد؟ impact factor (ضریب تاثیر) آنها چند است؟ Q1 هست؟ و سوالاتی از این قبیل، سوالات غالب در فضای رقابت علمی دانشگاه ها است. واضح است که هر پدیده ای نکات مثبت و منفی خود را داراد و جو غالب مقاله نویسی دانشگاهی نیز بی گمان در همین فضا، قابل قضاوت است، اما سوال اساسی که باید به آن پاسخ داده گردد، توانمندی محصولات دانشگاه ها در گره گشائی از صنایع و جهت پیشرفت های فنی و اجرایی و صنعتی کشور است. آیا جز این بوده که ما نام وزارت علوم را به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تغییر دادیم تا حلقه مفقوده بین علم و صنعت و عمل و کاربرد را بین این دو حوزه در زنجیره پیشرفت کشور متصل کنیم؟ آیا جز این بوده که دفاتر ارتباط با صنعت را در دانشگاه مستقر کردیم تا بتوانیم دانشجویان را هر چه بیشتر در خدمت توسعه و پیشرفت های ملموس و قابل اندازه گیری کشور وارد کنیم؟

اکنون زمان آن رسیده که لختی درنگ نموده و بیندیشیم، آیا در این راه پیروز بوده ایم؟ پاسخ من به این سوال منفی است به جز در چند رشته معدود انگشت شمار که دلایل آن نیز قابل بحث در وقت دیگری است.

• گم شدن نقش دانشجویان در لابه لای مقالات

جو غالب مقاله نویسی منجر به منوط کردن دفاع از رساله های دکتری به انتشار یک یا چند مقاله ISI شده است، این امر علاوه بر مقررات دانشگاه ها که دانشجو را موظف به انتشار مقالات ISI می نماید (و البته در این فضا نیز مسابقه بین دانشگاه ها مشهود است)، نقش تعدادی از اساتید راهنما هم در تشدید فضای رقابتی مقاله نویسی غیرقابل انکار است. دانشجویانی می شناسم که حتی با چند مقاله ISI اجازه دفاع از طرف استاد راهنمای خود را پیدا ننموده اند. همچنین باید نبود نظام معین بر ترتیب نوشتن اسامی مولفان مقاله را نیز باید به این چالش افزود. چگونه می گردد که یک شخص علمی در یک سال چندین مقاله ISI منتشر کند؟ مسلما نقش دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این میان بسیار پررنگ است.

دانشجویانی که موظف می شوند مقاله را در سطح Q1 بنویسند، لاجرم باید سطح و ادبیات نوشتاری زبان انگلیسی (عمدتا) آنها بسیار ممتاز باشد که در این میان حتی افرادی که زبان مادری آنها انگلیسی است دارای ایرادات و اشکالات متعددی می شوند چه رسد به دانشجوی دکترا که در داخل کشور ایران تحصیل نموده اند، البته در این میان هستند افراد معدودی که سطح زبان انگلیسی آنها مناسب است، اما عموما سطح زبان نوشتاری خارجی نزد اغلب دانشجویان ما در حد مطلوب نیست و این سخن را باید در فضای کلی کشور در نظر گرفت نه چند دانشگاه خاص!

چنین حالتی منجر به صرف هزینه های ادیتوری برای دانشجویان و حتی اساتید نیز شده است. محافل و اشخاصی وجود دارند که با اخذ هزینه، مقاله انگلیسی تهیه شده توسط دانشجویان و تعدادی از اساتید را ویرایش می نمایند.

از دیگر ره آوردهای فضای ISI نویسی پرداخت پول به افراد و موسساتی است که برای شما مقاله ISI می نویسند، در این مورد نیازی به کنکاش موشکافانه نیست، آگهی های گسترده در فضای مجازی، دیوارنویسی ها و اعلامیه نویسی ها در اطراف محوطه های دانشگاهی خود بیانگر چگونگی اوضاع تاسف بار کنونی است که ظاهرا کنترل و نظارتی هم بر چنین کارهای غیرقانونی و خلاف اخلاق علمی نیز وجود ندارد و این آفت بزرگی است.

نگارنده در صدد کم رنگ کردن نقش انتشار یافته های علمی اساتید و دانشجویان نیست و خود نیز به عنوان یک عضو کوچک از جامعه علمی کشور است، اما باید اذعان کرد که وضعیت حاکم بر فضای علمی در کلیت نظام آموزش عالی، فضای مطلوبی نیست و در این میان آن چیزی که با گذشت زمان ضعیف و ضعیف تر می گردد، نقش محافل علمی و تحقیقاتی در انجام رسالت های فناورانه، اجرایی، ستادی و قانون گذاری است.

نگارنده صمیمانه و خالصانه از مقام عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خواست دارد که اندکی خود را از سازوکار وسیع و حجیم و از لابلای انبوه کاستی های حوزه وزارت خود، جدا کند و از منظر ناظری از بالا روندها و مکانیسم ها را به قضاوت بنشیند. به نظر می رسد که وقت آن رسیده باشد که حداقل با توجه به برون دادها و خروجی های دانشگاه ها و با نگاهی به وضعیت صنایعی مانند صنعت خودرو، حمل و نقل، الکترونیک و برق و تخصص هائی مانند محیط زیست و مخاطرات طبیعی و بازنگری در نظام ارزش دهی و ارزش گذاری به فعالیت های اساتید و دانشجویان دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی صورت پذیرد.