آشنایی با افسانه نوروزی ایران؛ حاجی فیروز - عینک ریبن

به گزارش عینک ریبن، همه ایرانیان و بسیاری از کشورهای همسایه و فارسی زبان، جشنی باستانی به نام نوروز را هر ساله بر سر زمانی تعیین جشن می گیرند. نوروز برای آن دسته از کشورهایی که آن را جشن می گیرند بسیار باارزش است و جز مراسمی به حساب می آید که به هر ترتیبی که شده باید آن را به مرحله اجرا برسانند. اما برای بسیاری از ما این سوال پیش می آید که اصلا، شخصیت ها و مراسم مرتبط با این جشن باستانی از کجا می آیند و به عبارتی، داستان پشت هر کدام از آن ها مانند تاریخچه حاجی فیروز، چهارشنبه سوری و سیزده به در چیست؟ امروز قصد داریم تا با نگاهی به تاریخچه هر کدام از آن ها به درک دقیق تری از آن ها برسیم.

چهارشنبه سوری، چهارشنبه سرخ

یکی از نکاتی که باید اول از هر چیز در خصوص تاریخچه حاجی فیروز و روزهای سرانجامی سال بدانیم این است که ایرانیان باستان به شکل امروزی بر روی هر روز هفته عدد نمی گذاشتند و در عوض هر روز از سال را با نام یکی از فرشتگان مقرّب نام گذاری می کردند تا بتوانند روزهای سال را از یکدیگر بشناسند. به عنوان مثال؛ ایرانیان باستان روز اول هر ماه را هرمز و روز شانزدهم هر ماه را مهر می نامیدند. چیزی که امروز ما آن را هفته می نامیم در واقع برگرفته از فرهنگ تاریخ نگاری قوم یهود است که در آن از شش روز وجود دارد که روز هفتم را شنبد به معنای استراحت می نامیدند و روز تعطیل محسوب می شده است؛ این نوع از روزشماری در تاریخ یهودیت برگرفته از کتاب مقدس این قوم است که معتقد است خداوند دنیا را در شش روز آفریده و در روز هفتم، بعد از اتمام ساختن دنیا، استراحت نموده است. به دلیل این که زبان عربی همان ریشه زبان عبری است و اعراب نیز بعدها با ایرانیان حشر و نشر بسیاری پیدا نموده اند، پس روزهای هفته با نام های امروزی در فرهنگ ایرانی وارد شده است. البته در فرهنگ اسلام به روز شنبد آدینه می گویند؛ چرا که مسلمانان در این روز برای برگزاری نماز جماعت در مساجد جمع می شوند و اصلا آدینه به معنای جمع شدن در یک مکان معین نیز هست. و اما چهارشنبه سوری! سوری به معنی سرخ است و سرخ نیز اشاره به آتشی دارد که ایران در شب سیصد و شصتمین روز سال برای نکوداشت فروهرها در پشت بام خانه های شان روشن می کردند و به این شکل اعلام می کردند که کار ظلمت و سرما به سر رسیده است و از این پس گرمی و نور جای آن را در روزهای پیشین خواهد گرفت. ضروری است بگویم که فروهرها همان چیزی هستند که ما امروزه به آن ها روح اموات می گوییم و در دین مبین اسلام نیز اعتقاد داریم که آن ها در آخر هر هفته برای دیدن خانواده های شان آزاد می شوند و به سمت ما می آیند

حاجی فیروز؛ بازگشت مردگان

تاریخچه حاجی فیروز که در قدیم آن را به خواجه پیروز می شناختند به همین روزهای سرانجامی سال برمی گردد؛ حتما در روزهای سرانجامی سال در خیابان ها، صدای ساز و ضربی را می شنوید و در پی این صدا، افرادی را می بینید که با لباس های قرمز و صورت های سیاه در حال شادی و پایکوبی در خیابان ها هستند. این افراد همان حاجی فیروزهای معرف حضوری هستند که هر ساله آن ها را در کوچه و خیابان می بینیم. صورت سیاه حاجی فیروز هم نماد سرما و یخبندان زمستان شکست خورده است و هم نماد این است که حاجی فیروز از دنیای مردگان آمده و نوید حضور فروهرها را در آسمان ایران می دهد. حاجی فیروز در قدیم جز شخصیت های مقدس بوده است و اگر در خیابان به شادی می پرداخته، مردم نیز با او شادی می نموده اند و او را مورد احترام خود می دانستند. چرا که تاریخچه حاجی فیروز در ایران ارتباط مستقیم با ارواح اموات داشته است و همین خاطر مردم او را احترام می کردند تا ایشان نیز طلب آمرزش و برکت را برای مردم نزد اهورامزدا کند. همان طور که در کتیبه بیستون نیز اشاره شده؛ داریوش، یکی از شاهان مقتدر ایرانی در فرمانی در متن این کتیبه می گوید؛ من خدایی را می ستایم که شادی را برای مردم می آفرید. شادی و نشاط برای ایرانیان باستان نه سرگرمی بلکه کاری مقدس بوده است و اگر کسی به شادی می پرداخته، در واقع در حال ستایش یزدان بوده است. در واقع با این تفاسیر، تاریخچه حاجی فیروز هم به صندلی مقدس ارواح مردگان مربوط می گردد و هم به روز های سرانجامی سال و شکستن کمر زمستان.

سیزده بدر؛ روز اُرجی

شاید برای هر کسی این سوال پیش آمده باشد که بعد از فهمیدن تاریخچه حاجی فیروز، تکلیف روز سیزده بدر و داستان دوازده روز تعطیلی چه می گردد و داستان آن چیست. در ستاره شناسی و تاریخ نگاری باستانی ایرانی عقیده بر این بوده است که عمر دنیا 12 هزار سال است که 12 ستاره در 12 برج آسمان، هر کدام، هزار سال به زمین حکم رانی می نمایند و در سرانجام این 12 هزار سال، دنیا دچار هرج و مرج و آشوب می گردد و همه چیز سرانجام می گیرد. 12 ماه سال نیز به پاس 12 هزار سال عمر دنیا و حکمرانی 1000 ساله هر کدام از این 12 ستاره انتخاب شده است. دوازده روز تعطیلی نیز به پاس شادباش دوازده ماه پیش رو است و به همین خاطر توصیه شده است که هر 12 روز را به شادی بگذرانید تا ماه های سال جدید به شادی بگذرد. اما فلسفه روز سیزدهم به این دلیل است که جمع 12 ماه 30 روزه سال می گردد 360 روز. روز سیزدهم به تعطیلات نوروزی اضافه شده است تا آن پنج روز کسری را نیز در جشن های نوروزی نیز به خوبی از سر بگذرانیم. در واقع روز سیزدهم نماینده 5 روز سرانجامی سال است که به آن پنج روز، اُرجی نیز می گویند. اُرجی به معنای هرج و مرج و آشوب است که در واقع نشانگر آن پنج روز بلاتکلیف در سال است. در قدیم نیز، روز سیزدهم را کسی مشغول و ملزم به کارها و قواعد روزمره نبود و هر کس می توانست برای خوش گذرانی به صحرا و دشت و دمن برود.